Της Κάτιας Γαλοπούλου
Καφενείο, Κυριακή.
Στη βιβλιοθήκη θα πάω αύριο και θα τα βρω όλα. Σταμάτα να μου κολλάς πως μόνο κι αποκλειστικά εσείς οι ντόπιοι παλέψατε για την ελευθερία μας το 1821 κι επειδή είσαι έξω από την Τρίπολη ξέρεις από αγώνες κι οι παππούδες σου οι ήρωες μόνοι τους διώξαν τον Τούρκο κι εμείς στη Μικρασία οι Ελληνες δεν κάναμε τίποτα για τη λευτεριά. Wi-Fi δεν έχουμε πια στο σπίτι να πάω να ψάξω πληροφορίες αφού και το σταθερό το κόψανε και το ρεύμα κάποιοι μας το συνδέουν όταν κόβεται, βέβαια ούτε και δεδομένα έχω ποτέ στο αρχαίο μου το κινητό, που να τα βρω, αλλά εγώ θα τα φέρω τα στοιχεία, έχω τον τρόπο μου και θα σε βάλω να τα διαβάσεις μετά δυνατά μπροστά σε όλους εδώ μέσα. Εκεί στην πατρίδα, λέγανε οι παππούδες, στη Μικρασία, εμείς αγαπούσαμε την Ελλάδα μας πολύ και τη συζητούσαμε μέρα νύχτα και την είχαμε πάντα στα όνειρα και την καρδιά μας. Τώρα όλοι φευγάτοι, ποιον να ρωτήσω να μου πει λεπτομέρειες πώς ακριβώς βοήθησαν στον αγώνα της απελευθέρωσης, θα τα ανακαλύψω όλα όμως εγώ, να το ξέρεις.
Βιβλιοθήκη, Δευτέρα.
Θέλω να μου πείτε πού να ψάξω πληροφορίες για τους αγώνες των προγόνων μου των Μικρασιατών στην επανάσταση του 1821. Στο σχολείο ποτέ δεν θυμάμαι να μας έμαθαν τι κάνανε οι δικοί μας εκείνα τα χρόνια για να βοηθήσουν τους εδώ Έλληνες που ξεσηκώθηκαν κατά του Τούρκου κατακτητή. Ούτε στους λόγους και στις παρελάσεις κάτι θυμάμαι. Κρίμα κι άδικο είναι. Πάνε τόσα χρόνια που πέταξαν μακριά όλοι οι δικοί μας-τον καημό τους όμως ακόμα τον νιώθω μέσα μου που τους φωνάζανε τουρκόσπορους και γιαουρτοβαφτισμένους και δεν τους υπολόγιζαν για συμπατριώτες τους, πρόσφυγες ήρθανε-πρόσφυγες φύγανε…Κληρονόμοι του πόνου τους εμείς και σήμερα, κοπελιά, ακόμα ψάχνουμε, το φόρο κληρονομιάς ξεπληρώνουμε και τελειωμό δεν έχουμε, το τραύμα της προσφυγιάς το κουβαλάμε και πάντα να φέρνουμε πρέπει αποδείξεις για το ποιοι ήμασταν…Ευτυχώς εδώ μέσα που κατοικούν τα βιβλία, η αλήθεια θα μένει ακόμα στις σελίδες τους γραμμένη, δεν μπορεί, δώσε μου κοπέλα μου να μάθω τι έγινε και να τα τους τα πω να ξελαφρώσω.
Καφενείο, Τρίτη
Πάρε να διαβάσεις, εδώ τα κρατάω όλα, τα συγκέντρωσα αυτά που σου έλεγα τα στοιχεία-τα αντέγραψα όσα μπόρεσα και πάρε να μάθεις και να τα λες και στους άλλους. Έγραφα, έγραφα χτες, όσα πιο πολλά μπορούσα, φύσαγε κι ένα αεράκι από το ανοιχτό παράθυρο στη Βιβλιοθήκη, ήρθε κι ένα μικρό πουλί κι έκατσε ήσυχα στο σύρμα απέξω και κάτι μου φάνηκε πως ήθελε να πει, κάτι ακόμα που δε χωράει στα βιβλία και καλά δεν κατάλαβα τι ήθελε, μόνο η ψυχή μου δάκρυσε…Διάβαζε δυνατά τώρα, να ακούνε κι άλλοι. Δε θέλεις; Δεν πειράζει. Τα διαβάζω εγώ που θα τα χρωματίζω κι ωραία..θα τα κελαηδήσω σαν κι εκείνο το πουλί στη Βιβλιοθήκη..
«Κατά τους σκοτεινούς αιώνες της μουσουλμανικής οθωμανικής κυριαρχίας, η Ιωνία υπήρξε χώρος μεγάλης οικονομικής και πνευματικής ανάπτυξης των Ελλήνων. Η Σμύρνη αποτελούσε το δεύτερο εθνικό κέντρο μετά την Κωνσταντινούπολη. Τα σχολεία της, όπως και αυτά των Κυδωνιών (Αϊβαλί), υπήρξαν εστίες με μεγάλη πνευματική ακτινοβολία. Η πνευματική ανάπτυξη της Ιωνίας θα εκφραστεί το 1819 με την ίδρυση τυπογραφείου στο Αϊβαλί, σε οίκημα της εκκλησίας της Παναγίας της Ορφανής. Η πρώτη του έκδοση είναι μια “Ωδή” της Ευανθίας Καΐρη και ένα στιχούργημα προς τιμήν του A. Didot. Η εκδοτική δραστηριότητα θα παύσει μετά την έκρηξη της επανάστασης και την καταστροφή της πόλης στις 3 Ιουνίου 1821.
Ένας από τους κορυφαίους εμπνευστές της ελληνικής πολιτικής αναγέννησης, ο Αδαμάντιος Κοραής, ήταν Σμυρνιός. Το κίνημα της Φιλικής Εταιρείας είχε βρει γόνιμο έδαφος στην Ιωνία. {Πολλοί Έλληνες της Ιωνίας έσπευσαν στην επαναστατημένη Ελλάδα για να πολεμήσουν τους κατακτητές. Οι παραθαλάσσιες ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας έδιναν σημαντική βοήθεια στους επαναστάτες, προκαλώντας την οργή των Οθωμανών.
Με αφορμή την ανατίναξη ενός οθωμανικού πλοίου από μπουρλοτιέρηδες στο λιμάνι της Ερεσσού, στα τέλη του Μαΐου του 1821, έδωσε την αφορμή για την καταστροφή του Αϊβαλιού και των 30.000 Ελλήνων κατοίκων του. Ο Δημήτρης Φωτιάδης περιγράφει ως εξής την καταστροφή της ιωνικής πόλης: “…η μισοαυτόνομη πες εκείνη πολιτεία στα Μικρασιατικά παράλια συγκέντρωσε το φθόνο και τη βουλιμία της αρπαγής του δυνάστη. Γενίτσαροι, ζεϊμπέκια, ταγκαλάκια, γιουρούκηδες άρχισαν να μαζεύονται για να τη διαγουμίσουν. Οι λάμψεις του ντελινιού της Ερεσσού στάθηκαν το σύνθημα ν’ αρχίσουν οι σφαγές. Στέλνουνε μήνυμα στο στόλο μας, που καθώς είπαμε βρισκόταν σ’ εκείνα τα νερά, να τους γλυτώσει από σίγουρο χαμό. Φουντάρουν τα καράβια μας έξω από το λιμάνι του Αϊβαλιού, καθώς τα νερά του ρηχά και δεν μπορούσαν να αράξουν μέσα σ’ αυτό. Κατεβάζουν τις σκαμπαβίες και τους δρόμους τους διαφεντεύει κιόλας ο θάνατος, όπως οι Τούρκοι είχανε ξεχυθεί στην πολιτεία καίοντας και σφάζοντας. Τους χτυπάνε οι μαρινάροι μας και τους πισωγυρίζουν. Κι ο λαός ξεχύνεται με την αγωνία της σωτηρίας στην ψυχή και τους μπόγους της προσφυγιάς στο χέρι, στις σκαμπαβίες και στις φελούκες. Φορτωμένες ως τα μπούνια, κουβαλάνε αδιάκοπα στα καράβια μας τη Ρωμιοσύνη που αποζήταγε, για μια ακόμα φορά, να βρει τη σωτηρία στη φυγή.
Μα που να χωρέσουν τόσες χιλιάδες ψυχές; Σε λίγο κινδύνευαν να βουλιάξουν τα καράβια μας από το πλήθος της δυστυχίας που σωριάστηκε σ’ αυτά. Σ’ ένα μονάχα, στον “Αγαμέμνονα” του Τσαμαδού, 870 ψυχές είχαν πλημμυρίσει το πόντε του, τους κοραδούρους του, τ’ αμπάρια του.
Όσοι δεν ήταν πια τρόπος να βρούνε λίγο τόπο στα καράβια μας. Απόμειναν στην ξηρά. Οι άντρες σφάχτηκαν, οι γυναίκες και τα παιδιά πουλήθηκαν και σύρθηκαν στη σκλαβιά και στην ατίμωση. Οι άλλοι που γλύτωσαν σκόρπισαν στα νησιά –Ψαρά, Αίγινα, Σκύρο, Ύδρα, Σπέτσες. Μαύρη κι άραχλη η ζωή τους στον αχάριστο αγώνα να οικονομήσουν το ψωμί της προσφυγιάς. Ελευθερία, πόσο ακριβά σ’ αγοράζουν οι λαοί! Η μόνη ευτυχία τούτων των δυστυχισμένων στάθηκε, πως πολλοί απ’ αυτούς πολέμησαν το δυνάστη στεριά και θάλασσα.” (Δημήτρη Φωτιάδη, Η Επανάσταση του ‘21, Αθήνα, εκδ. Μέλισσα, 1971, σελ. 111.)
Οι διωγμοί δεν τελείωσαν με την καταστροφή του Αϊβαλιού αλλά συνεχίστηκαν ως το Δεκέμβριο στη Σμύρνη και στο Κουσάντασι. Μεγάλος αριθμός των κατοίκων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ιωνία και να καταφύγει στην Ελλάδα. Ως πρώτοι κάτοικοι του Πειραιά, το 1834, καταγράφονται 150 πρόσφυγες από τη Χίο και την Ιωνία. (Λ. Λεοντίδου, Πόλεις της σιωπής. Εργατικός εποικισμός της Αθήνας και του Πειραιά, 1909-1940)
Το 1826 ο Σμυρνιός Ιωάννης Καρόγλου συγκροτεί στην Πελοπόννησο την “Ιώνιο Φάλαγγα”. Εφεξής, ένα μέρος των Ιώνων, θα συμμετέχουν συγκροτημένα στην Επανάσταση. Συγκεκριμένα, όπως προκύπτει από το σχετικό δημοσίευμα της “Γενικής Εφημερίδος της Ελλάδος” στις 24 Ιουλίου 1826, συγκροτήθηκε στο Ναύπλιο δύο μήνες μετά την πτώση του Μεσολογγίου. Σκοπός της Φάλαγγας ήταν “… η εις εν σώμα ένωσις των εις την ελευθέραν Ελλάδα ευρισκομένων και υπό διαφόρους αρχηγούς διεσπαρμένων Ιώνων… δια να κατασταθώσιν ούτω χρησιμώτεροι εις τον υπέρ της ελευθερίας ιερού ελληνικού αγώνα.”
Η Ιώνιος Φάλαγγα εκστράτευσε στη νότια Πελοπόννησο για να αντιμετωπίσει τον Ιμπραήμ. Έλαβε μέρος στις μάχες του χωριού Μεχμέταγά και του Μπασαρά, όπου και διακρίθηκε. Το φθινόπωρο του ‘26 πολέμησε στην Αττική. Συμμετείχε στις μάχες της Δόμβραινας, της Αράχοβας, του Διστόμου και της Ακρόπολης των Αθηνών. Το ιωνικό αυτό στρατιωτικό σώμα διαλύθηκε το 1827, μετά την αποτυχημένη εκστρατεία του Φαβιέρου στη Χίο. Οι περισσότεροι από τους άντρες του επέστρεψαν στο Ναύπλιο. Αργότερα εντάχθηκαν στις στρατιωτικές ομάδες που οργάνωσε ο Καποδίστριας.
Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους αρκετοί πρόσφυγες θα επιστρέψουν στις ιωνικές τους εστίες. (Γ. Αναστασιάδη, “Η συμβολή των Μικρασιατών εις την εθνικήν αναγέννησιν”, Μικρασιατικά Χρονικά, τεύχ. 1, 1938.)
Η Ιστορικός Αρχοντία Παπαδοπούλου μας καταθέτει σε μια συνέντευξη της:
Η γεωγραφική απόσταση δεν ήταν αρκετή για να κρατήσει τους Έλληνες της Μικράς Ασίας μακριά από τη μητέρα πατρίδα όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821. Με κάθε μέσο έσπευσαν να βοηθήσουν μια και η ελληνική τους συνείδηση δεν επέτρεπε να κάνουν κάτι διαφορετικό. Εξάλλου τα αδέλφια τους χρειάζονταν βοήθεια. Στο Αϊβαλί υπήρχαν 400 Φιλικοί. Η Σμύρνη και τα Βουρλά ήταν γεμάτα από Φιλικούς. Το ίδιο και οι πόλεις στον Πόντο.
Τα στοιχεία που συγκέντρωσε η Ιστορικός, μετά από μεγάλη έρευνα στα αρχεία αγωνιστών της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας για 400 Φιλικούς, και τα οποία περιλαμβάνονται στο βιβλίο της Η Συμβολή των Ελλήνων της καθ’ ημάς Ανατολής στην Παλλιγγενεσία του 1821 (εκδόσεις Λεξίτυπον), αποδεικνύουν ότι οι Μικρασιάτες που έμειναν εδώ όχι μόνο δεν αντιμετωπίστηκαν ως ήρωες αλλά περιθωριοποιήθηκαν κιόλας.»
Κερνάω, όλους.
Ακούστε Μαζί με το κείμενο: “12 Ελληνικοί Χοροί” του Νίκου Σκαλκώτα*. Ηχογραφημένο το 1958 στις Η.Π.Α., από τη Μικρή Συμφωνική του Σαν Φρανσίσκο σε διεύθυνση Γρηγόρη Millar.
Διαβάστε: Αρχοντία Παπαδοπούλου-Η Συμβολή των Ελλήνων της καθ΄ ημάς Ανατολής στην Παλιγγενεσία του 1821[εκδόσεις Λεξίτυπον].
